चीन सबैभन्दा बढी नोट छाप्ने सूचीमा पहिलो, सबैभन्दा ठूलो मुद्रण सेटअप ।

 

काठमाडाैं । विश्वमा सबैभन्दा बढी नोट छाप्ने देश चीन हो । उसँग यति ठूला मेसिन र सेटअप छ जसबाट उसले सबै छिमेकी देशको मुद्रा छाप्छ । यति मात्र होइन, अहिले विश्वका अधिकांश देशले त्यहाँ आफ्नो मुद्रा छाप्न थालेका छन् । चीनको मुद्रा प्रिन्टिङ सेटअप र यो नोट छाप्ने देशहरू बारे जानौं । 

विश्वमा मुद्रा नोट छाप्ने मामिलामा एक चिनियाँ कम्पनी अगाडि आएको छ । यो कम्पनी चीनको सरकारी कम्पनी भए पनि मुद्रा नोट छाप्ने मामिलामा यसको सेटअप यति ठूलो छ कि यसले विश्वका सबै देशका नोट मात्रै छाप्ने काम गर्दैन, सिक्का पनि छाप्ने काम गरिरहेको छ । नोटमा प्रयोग हुने मसीदेखि कागज र सुरक्षण धागोसम्म आफैं तयार गर्छ । यसको मुद्रण सेटअप चीनका धेरै शहरहरूमा फैलिएको छ । यसअघि विश्वमा नोट छाप्ने ठूला कम्पनी मानिने बेलायती र अमेरिकी कम्पनीहरु अहिले यसको सामना गरिरहेका छन् । 

यस कम्पनीको नाम चाइना बैंकनोट प्रिन्टिङ एण्ड मिन्टिङ कर्पोरेशन अर्थात् सीबिपिएम हो । यसपछि नोट छाप्ने र सम्बन्धित सामान उपलब्ध गराउने १० ठूला कारखाना छन् । यसमा १८ हजारभन्दा बढी कर्मचारी कार्यरत छन् । यो विश्वको सबैभन्दा सुरक्षित नोट प्रिन्टिङ सेटअप भएको चीनको दाबी छ, जहाँबाट अनुमतिबिना एउटा नोट पनि बाहिर निस्कन सक्दैन । 

यसको तुलनामा, यूएस ब्यूरो अफ इन्ग्रेभिङ एण्ड प्रिन्टिङमा २,००० भन्दा कम कर्मचारी छन्, जबकि बेलायतको डे ला रुमा ३,००० भन्दा बढी कर्मचारी छन् । 

यो चाइनिज प्रिन्टिङ कम्पनी सन् १९८४ मा मुख्यतया चिनियाँ मुद्रा छाप्नको लागि सुरु भएको थियो तर बिस्तारै यसको विस्तार हुँदै गएको छ र अहिले यो यति फैलिसकेको छ कि यो विश्वकै ठूलो नोट छाप्ने कम्पनीमा परिणत भएको छ । वास्तवमा, यो कम्पनी बाहिरबाट अर्डर लिने र तिनीहरूको लागि नोट छाप्ने कथा पनि समस्या पछि सुरु भयो ।

चीनमा डिजिटल लेनदेनले गति लियो, कम कागज युआन नोटहरू छाप्न थाले । तिनीहरूका मेसिन र कर्मचारीहरू खाली हुन थाले । त्यसपछि यो सेटअप अब के गर्ने ठूलो प्रश्न थियो । त्यसपछि चीनले बाहिरका देशबाट नोट छाप्न अर्डर लिन थाल्यो । चाँडै नै विश्वका धेरै देशहरू उनीकहाँ मुद्रा नोट छाप्न आउन थाले, जसमा सार्क राष्टका अधिकाश देशहरू सामेल छन् ।

साउथ चाइना मर्निङ पोस्टको प्रतिवेदनका अनुसार, ‘आफ्नो मुद्रा न छाप्ने लगभग सबै एसियाली देशले अब चीनमा छाप्न थालेका छन् । तिनीहरूको लागत अपेक्षाकृत सस्तो छ । जसको कारण नेपालले पनि आफ्नो अधिकांश बैंक चीनमा छाप्न थालेको छ । अहिले यहाँ अन्य देशका २० करोड भन्दा बढी नोट छापिन्छन् । भनिन्छ, जुन देशले यहाँ चीनमा आफ्ना नोट छाप्छन्, उनीहरू धेरै सस्तोमा नोट छापिने बताउँछ जसले धेरै खर्चमा कटौती गर्छ । 

चीनमा नोट छापिने देशमा सार्कका भारत, पाकिस्तान र माल्दिभ्स समावेश नभए पनि नेपाल, बंगलादेश, अफगानिस्तान, श्रीलंका जस्ता देश समावेश छन् । केही हदसम्म पाकिस्तानले पनि यहाँ आफ्ना नोट छाप्ने गरेको छ । थाइल्याण्ड र मलेसिया जस्ता देशहरूले पनि चीनमा मुद्रा छाप्छन् । अब यसमा ब्राजिल र पोल्याण्ड पनि सामेल भएका छन् । सबै साना प्यासिफिक देशहरूका नोटहरू चीनमा छापिन्छन् । धेरै अफ्रिकी देशहरूले त्यहाँ सम्झौताहरू हस्ताक्षर गरेका छन् ।

पक्कै पनि कुनै पनि देशको राष्ट्रिय मुद्रा छाप्नु संवेदनशील हुन्छ, यसमा जोखिम पनि हुन्छ । यस कारणले गर्दा चीनमा नोट छाप्ने धेरै देशहरूले आफ्नो पहिचान खुलाउन नपरोस् भन्ने चाहन्छन् । केही वर्षअघि भारतले पनि आफ्नो नोट चीनमा छाप्न थालेको खबर आए पनि भारत सरकारले तत्कालै त्यसको खण्डन गरेको थियो ।

अहिले चीनका सबै नोट छाप्ने मेसिनले पूर्ण क्षमतामा दिनरात काम गरिरहेको बताइएको छ । कर्मचारीको संख्या पनि बढेको र चीनले सेटअप विस्तार गरिरहेको छ । नोट छाप्न प्रयोग हुने वस्तुहरू चाहे त्यो कागज होस्, मसी होस्, डिजाइन गरिएका साँचो होस् वा इम्बेडेड थ्रेड होस्, सबै चीन आफैंले बनाउने गरेको छ । साथै नोटको डिजाइन गर्ने सुविधा पनि यसमा छ । 

सुरक्षाको मामिलामा नोट छाप्ने काम अत्यन्तै संवेदनशील हुने भएकाले यसका सबै प्रिन्टिङ फ्याक्ट्रीहरूमा ठूलो सुरक्षा हुन्छ । गोप्य रूपमा यहाँबाट एउटा नोट पनि निस्कन सक्दैन । कुनै समय, बेलायतको डे ला रु विश्वको सबैभन्दा ठूलो नोट छाप्ने कम्पनी थियो, लगभग ७० देशहरू अझै पनि त्यहाँ नोटहरू छाप्छन् । चीनको मुद्रा प्रिन्टिङ कम्पनीको विश्वव्यापी सेयर एक तिहाइभन्दा बढी पुगेको उसले स्वीकार गरेका छन् ।

एकैसाथ बैंकनोटको दुबै छेउमा “इम्बोस्ड“ प्रिन्टिङ इन्टाग्लियो प्रिन्टिङ गर्ने क्षमता भएको चीन एक मात्र देश हो । यद्यपि, यो पनि सत्य हो कि डिजिटल मुद्रा र डिजिटल लेनदेन विश्वभर आगामी वर्षहरूमा बढ्ने छ । जसले कागजी नोटको प्रचलनमा कमी आउने छ । – एजेन्सीको सहयोगमा